LĐST - GS. VS. TSKH Đái Duy Ban là nhà nghiên cứu hàng đầu của Việt Nam trong ngành sinh học. Bằng những nghiên cứu có tính đột phá về dược liệu, enzyme, ông đã tìm ra phương pháp hỗ trợ chữa trị nhiều căn bệnh nan y như ung thư, HIV/AIDS, viêm gan virus B, C…và cai nghiện ma túy. Ông cũng là người đầu tiên phát hiện được 24 loài Đông trùng hạ thảo Việt Nam – là kho vàng dược liệu quý hiếm...

Cậu học trò nghèo được gặp Bác Hồ

GS.VS.TSKH Đái Duy Ban sinh ngày 22/9/1937 tại làng Đai, xã Quảng Hải, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa. Tuy gia cảnh nghèo khó nhưng được cha mẹ chăm chút, động viên cộng với trí thông minh thiên phú, ông luôn học giỏi toàn môn. Vì thế, cậu học trò nghèo Đái Duy Ban đã vinh dự được ra Hà Nội dự Đại hội thanh niên tiêu biểu toàn quốc và được gặp Bác Hồ. Học xong  cấp 3, Đái Duy Ban đã nhận dạy học để có tiền trang trải cuộc sống và giúp đỡ gia đình.

Năm 1960, ông được Ty giáo dục Thanh Hóa cử đi học Đại học Y Dược Hà Nội. Cùng năm đó, ông vinh dự trở thành Đảng viên Đảng Cộng Sản Việt Nam. Nhận thấy tài năng và thiên hướng nghiên cứu khoa học của ông, nhà trường đã quyết định giữ ông ở lại làm cán bộ giảng dạy bộ môn Hóa sinh và nghiên cứu bệnh lý học phân tử. Đái Duy Ban đã cùng với sinh viên lăn lộn, vừa học tập vừa nghiên cứu khoa học hiệu quả trong điều kiện hết sức thiếu thốn ở nơi sơ tán cũng như các địa bàn ác liệt phục vụ chiến trường.

Năm 1969, Đái Duy Ban được cử sang Ba Lan làm nghiên cứu sinh về Sinh hóa tế bào. Các giáo sư hàng đầu của nước bạn và nghiên cứu sinh quốc tế ở Vacsava đã không khỏi bất ngờ khi chứng kiến một học viên Việt Nam – đất nước nhỏ bé, lạc hậu và đang có chiến tranh lúc đó đã phát hiện ra enzyme phosphatase kiềm trên niêm mạc ruột của động vật cùng với các nghiên cứu chu trình chuyển hóa gluxit. Ông cũng là nghiên cứu sinh nước ngoài đầu tiên ở đây được chuyển tiếp từ  Doktor (tiến sĩ) học lên Doktor Habill (tiến sĩ khoa học) trong khi quy chế của nước bạn là phải sau 10 đến 15 năm, thậm chí nhiều hơn...

Tháng 8 năm1976, ông cùng GS. Kaviac của bạn nghiên cứu về lĩnh vực hóa sinh màng tế bào ung thư. Qua đó, ông đã phát hiện được phân tử protein calmodulin chứa ion canxi đọng lại trên màng tế bào ung thư, làm cơ sở cho việc hỗ trợ điều trị hiệu quả căn bệnh này, được các nhà khoa học thế giới đánh giá rất cao. (theo hướng này mà năm 2013 ba nhà khoa học thế giới đã được giải thưởng Nobel về phân tử protein nhạy cảm với ion canxi).

Những nghiên cứu vượt trước thời đại

Trong cuộc đời làm khoa học của GS.VS.TSKH Đái Duy Ban đáng kể nhất là việc ông đã tìm chế phẩm Cadef có tác dụng hạn chế tái phát di căn ung thư mà sau này công ty CP Traphaco đã đưa sản phẩm này ra thị trường; chế phẩm Etamin (AK96); phương pháp sử dụng Sexquiterpen lacton (SL) kèm với chất antigene: 2’-3’deoxynucleosid có trong Đông trùng hạ thảo...vừa hiệu quả vừa giảm thấp chi phí điều trị bệnh ung thư. Các công trình nghiên cứu này của ông đã đi trước thời đại hàng chục năm... Cái tâm và cái tài của GS.VS.TSKH Đái Duy Ban không chỉ dừng lại ở việc giành giật sự sống cho những bệnh nhân ung thư mà còn là những người nghiện ma túy, HIV/AIDS. Ông cùng các cộng sự nghiên cứu thành công hoạt chất Daisvan có vai trò nâng cao miễn dịch cho người nhiễm HIV/AIDS; thực phẩm chức năng hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường type 2 và cai nghiện ma túy... (17 chế phẩm do ông nghiên cứu đã được các công ty dược đưa ra thị trường phục vụ chăm sóc sức khỏe người dân).

*GS.VS.TSKH Đái Duy Ban hiện là Ủy viên BCH Hiệp hội Những người Lao động Sáng tạo Việt Nam. Ông từng giữ cương vị Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Hóa sinh ứng dụng – Viện HLKHVN; Viện trưởng Viện nghiên cứu đào tạo chuyển giao công nghệ sinh học (RETIB); Viện trưởng Viện khoa học phát triển nhân lực kinh tế và văn hóa thuộc Liên hiệp hội nhân tài nhân lực Việt Nam. Ông còn tham gia các hội đồng khoa học của ngành hóa sinh trong nước, khu vực và quốc tế...

* GS.VS.TSKH Đái Duy Ban đã viết hơn 120 cuốn sách khoa học chuyên ngành hóa sinh học, y sinh học, sinh học phân tử; công bố trên 350 công trình khoa học bằng nhiều thứ tiếng. Năm 2005, ông được tôn vinh là người của năm 2005 và nhà khoa học của thế kỷ 21; năm 2009 ông được nhận danh hiệu Viện sĩ Hoa Kỳ do Viện tiểu sử danh nhân Hoa Kỳ phong tặng. Ông đã được Nhà nước và nhiều bộ, ngành trao tặng nhiều phần thưởng và danh hiệu cao quý. 

Minh Cao