Không người con Thủ đô nào quên được thời khắc sáng 10-10-1954, các cánh quân của Đại đoàn quân tiên phong từ các cửa ô tiến vào tiếp quản Thủ đô vừa được giải phóng trong rừng cờ hoa đón chào. Dẫu cho thời gian trôi đi gần 7 thập kỷ nhưng thành quả của ngày vui: “9 năm làm một Điện Biên/ Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng”… còn đọng mãi.

Là người con Hà Nội luôn đam mê và có “nghề” sưu tầm, phục chế tư liệu hình ảnh về Hà Nội xưa, kiến trúc sư Đoàn Bắc đã chia sẻ với Báo Hànộimới một phần trong “kho báu” hơn 4.000 bức ảnh thuộc bộ sưu tập “Ký ức Hà Nội xưa” tại thời điểm lịch sử cách đây 67 năm.

Trước ngày 10-10-1954, một vài đơn vị Việt Minh đã có mặt tiếp quản những vị trí chiến lược, quan trọng trong niềm vui, sự đùm bọc và tình yêu thương của người dân Hà Nội. Các ụ quân sự trong thành phố được tháo dỡ.

Ngày 8-10-1954, quân Pháp làm lễ hạ cờ, đánh dấu chấm hết cho sự hiện diện của lính Pháp tại Hà Nội năm 1954. Đúng 16h30 ngày 9-10-1954, quân Pháp rút hết qua cầu Long Biên để xuống Hải Phòng.

Đặc biệt, trong những bức ảnh sưu tầm về người dân Hà Nội đổ ra đường khi Pháp rút quân, kiến trúc sư Đoàn Bắc đặc biệt ấn tượng với một tấm ảnh về một người đàn ông trên phố cổ, phía sau là xe tăng Pháp.

Tới năm 2010, tại triển lãm bộ sưu tập hàng nghìn tư liệu, hình ảnh về Hà Nội xưa tại khu vực trước chợ Hàng Da chào mừng kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, ông đã có cuộc gặp gỡ đặc biệt. Khi đến thăm triển lãm, một cụ bà và các con cháu hết sức xúc động và đã tìm gặp anh để kể về lai lịch của bức ảnh. Cụ bà, vợ của nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản kể người đàn ông trong bức ảnh chính là chồng bà. Để ghi lại thời khắc quân Pháp rút khỏi Hà Nội, ông đã đặt máy ảnh lên mui xe để tự chụp. Sau cuộc gặp gỡ đó, gia đình nghệ sĩ Nguyễn Bá Khoản đã tặng kiến trúc sư Đoàn Bắc thêm một số ảnh tư liệu quý của Hà Nội. Từ cuộc hội ngộ qua những bức ảnh lịch sử, giữa hai gia đình có mối thâm giao ân tình.

Bức ảnh về một người đàn ông trên phố cổ, phía sau là xe tăng Pháp.

Ngày trở về

Ngày 10-10-1954, Đại đoàn 308, dẫn đầu là Trung đoàn Thủ đô tiến vào nội thành Hà Nội. Từ sáng sớm, nhân dân Thủ đô đã tưng bừng mang theo cờ, hoa, ảnh Bác Hồ ra khắp các ngả đường chào đón bộ đội hành quân vào tiếp quản Thủ đô. Đúng 8h sáng, cánh quân phía Tây xuất phát từ Quần Ngựa (nay là Cung Thể thao Hà Nội, phố Quần Ngựa). Đó là những chiến sĩ bộ binh của Trung đoàn Thủ đô, mang trên ngực Huy hiệu “Chiến sĩ Điện Biên Phủ”, trở về với thành phố quê hương - nơi sinh ra Trung đoàn. Đoàn đi qua Kim Mã, Nguyễn Thái Học, Cửa Nam, Hàng Bông, Hàng Đào, Hàng Ngang...

Khoảng 8h45, cánh quân phía Nam thuộc hai trung đoàn 88 và 36 xuất phát từ Việt Nam Học xá (nay thuộc Trường Đại học Bách khoa) đi qua Bạch Mai, phố Huế, vòng quanh hồ Hoàn Kiếm rồi vòng lại vào đóng ở khu vực Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Quân y 108) và khu Đấu Xảo (nay là Cung Văn hóa lao động hữu nghị Việt Xô). 

Từ sáng sớm, người dân Hà Nội treo cờ, khẩu hiệu trước cửa nhà. Hàng vạn người đổ xuống  đường, hồi hộp chờ đón bộ đội về tiếp quản Thủ đô.

Riêng Đoàn Chỉ huy tiếp quản gồm: Cơ giới, pháo binh do Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ và Phó Chủ tịch Trần Duy Hưng dẫn đầu, lúc 9h30 từ sân bay Bạch Mai đến Ngã Tư Vọng sang ngã tư Trung Hiền rồi theo đường Bạch Mai lên phố Huế, Hàng Bài, Đồng Xuân, vào Cửa Bắc. 

Đoàn xe qua các phố Đinh Tiên Hoàng, Hàng Đào... và hội quân trước cổng Đoan Môn.

Vào 15h, còi Nhà hát Lớn Hà Nội rúc lên một hồi dài, mấy chục vạn nhân dân Hà Nội và các đơn vị quân đội trang nghiêm dự Lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức tại sân vận động Cột Cờ. Sau lễ chào cờ, Thiếu tướng Vương Thừa Vũ trân trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân ngày giải phóng.

Ngay sau khi trở về Thủ đô, tiếp quản thành phố, công việc tiếp thu các cơ quan, công sở, do chính quyền Pháp bàn giao cũng nhanh chóng được triển khai để sớm điều hành bộ máy hoạt động cho bình ổn.